Makalalar

Geljekki on ýylyň dowamynda ençeme döwletiň sazlaşykly ösmegini, millionlarça adamyň abadan durmuşda ýaşamagyny gazanmak üçin oňyn başlangyçlaryňdyr teklipleriň öňe sürlüp, netijeli hyzmatdaşlygyň pugtalandyrmagyna ýol açmagy maksat edinýän BMG-niň Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça üçünji maslahaty barha ýakynlaşýar. Bu iri foruma taýýarlyk görmäge bagyşlanan maslahatdaky çykyşynda Gahryman Arkadagymyz «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda geçiriljek çäreler toplumynyň ýedi esasy ugry öz içine alýandygyny beýan etdi. Forumyň çäklerinde ýurdumyz tarapyndan möhüm ugurlary öz içine alýan ugurdaş çäreleriň hem birnäçesini geçirmek meýilleşdirilýär. Şol ugurlar diňe bir ýurdumyzyň däl-de, tutuş Ýer ýüzüniň abadançylygy we gülläp ösmegi üçin derwaýysdyr.

Ýerüsti ulag we arabaglanyşyk — döwletleriň ykdysady, syýasy hem-de durmuş ösüşiniň aýrylmaz bölegi bolup durýar. Ýerüsti ulag düşünjesi gury ýerde hereket edýän ähli ulag serişdelerini hem-de olar bilen baglanyşykly düzümleri öz içine alýar. Muňa mysal hökmünde awtomobil we demir ýol ulaglaryny, şäher içindäki elektrik energiýasynda hereket edýän ulaglary, logistika ulgamlaryny, ýükleriň hereketini dolandyrmak we paýlamak ulgamlaryny görkezmek bolar. Arabaglanyşyk bolsa bir ýurduň ýa-da sebitiň çägindäki ulag-üstaşyr geçelgeleriniň, ýol-ulag infrastrukturasynyň bitewüligini aňladýar. Ol diňe bir söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy däl, eýsem, medeni-ynsanperwer gatnaşyklary hem ösdürmäge mümkinçilik berýär. Geografik taýdan amatly çäkde ýerleşýän Türkmenistan ulag we arabaglanyşyk babatdaky döwrebap mümkinçiliklerini ählumumy abadançylygynyň bähbidine gönükdirýär.

Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly. Türkmenistan BMG bilen hyzmatdaşlykda halkara giňişlikde özara ynama, netijeli dialoga we parahatçylyga esaslanýan gatnaşyklary ösdürmäge ymtylýar. Gahryman Arkadagymyz «Parahatçylyk sazy, dostluk, doganlyk sazy» atly eserinde Beýik Seljukly türkmen döwletiniň hökümdarlarynyň parahatçylyk söýüji syýasatyna uly ähmiýet berendigi barada şeýle beýan edýär: «Ermeni ýazary Kirakos Gandzakesi Mälik şa uruş we zorluk bilen däl-de, mähir we parahatçylyk bilen dünýäni boýun egdirdi» diýip ýazýar». Parahatçylyk ýeke bir asudalygy däl, eýsem, sazlaşykly ösüş, adam hukuklarynyň goraglylygy, bilim, saglygy goraýyş hyzmatlarynyň elýeterliligi ýaly esasy durmuş ölçegleriniň jemini-de öz içine alýar.

Ýaşlar syýasaty — döwletiň ýaş nesiller üçin alyp barýan strategik ugry, olaryň ösüşini goldaýan çäreleriň, maksatnamalaryň we hukuk binýadynyň toplumy. Bu syýasat ýaşlaryň aň-bilim derejesiniň, ruhy-ahlak taýdan kämilleşmeginiň we döredijilik mümkinçilikleriniň ösdürilmegine ýardam edýär. Şunuň netijesinde, jemgyýetde sagdyn pikirli, işjeň, jogapkärçilik duýgusy ösen nesil kemala gelýär. Ýaşlara ýokary hilli bilim almaga, hünär öwrenmäge, döredijilikli kämilleşmäge şertleri döretmek, olary iş bilen üpjün etmek, telekeçilige höweslendirmek durnukly ösüşiň möhüm şertleriniň hataryna girýär. Şoňa görä-de, ýaşlar syýasatynyň üstünlikli amala aşyrylmagy ýurduň uzak möhletleýin ösüşine gönükdirilen maýa goýumlara kybapdaşdyr.

Durnukly energetika — ilatyň energiýa bolan häzirki zerurlyklaryny geljekki nesilleriň bähbitlerine zyýan ýetirmezden üpjün etmäge esaslanýan düşünje. Onuň esasy wezipeleri ekologiýa taýdan arassa we gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine geçmek, energiýany tygşytly ulanmak, energiýanyň netijeliligini ýokarlandyrmak, zyňyndylary azaltmak, ulgamyň durnuklylygyny üpjün etmek bilen baglanyşyklydyr. Soňky ýyllarda Türkmenistan bu ugurda uly üstünlikleri gazanyp, täze sepgitlere ýetmäge ýardam etjek taslamalary durmuşa geçirýär. Awaza forumy hem bu ugurda tejribe alyşmakda we täze çözgütleri ornaşdyrmakda giň mümkinçiliklere ýol açar.

Sirkulýar ykdysadyýet — ykdysady ösüşi üpjün etmek bilen bir hatarda, tebigy serişdeleriň ulanylyşyny azaltmagy, olary gaýtadan ulanmagy we daşky gurşawa ýetirilýän zyýany mümkingadar pes derejä ýetirmegi maksat edinýän konsepsiýa. Ykdysady ösüşiň täze nusgasyna geçmegi maksat edinýän konsepsiýa önümçilige we sarp edişe durnukly çemeleşmäni teklip edýär. Şunda ulanylyş möhleti geçen önümiň zibile taşlanman, eýsem, täzeden peýdalanylmagy, abatlanylmagy ýa-da başga bir görnüşde ulanylmagy göz öňünde tutulýar. Sirkulýar ykdysadyýetiň artykmaçlyklary daşky gurşawy goramak (tebigy serişdeleri tygşytlamak we howanyň hapalanmagyny peseltmek arkaly ekologik taýdan arassa ösüşi üpjün edýär), täze iş ýerlerini döretmek (gaýtadan işlemek, abatlamak we hyzmat etmek ýaly ugurlarda täze iş mümkinçiliklerini döredýär), ykdysady tygşytlylyk (harytlaryň hyzmat ediş möhletiniň uzalmagy bilen, sarp edijileriň çykdajylary azalýar), zyňyndylary azaltmak (önümçilige gaýtadan işlenen materiallaryň goşulmagy bilen zyňyndyň möçberi ep-esli azalýar) bilen baglydyr. Şeýle çemeleşme geljekki nesiller üçin tebigy baýlyklary gorap saklamagy, ykdysadyýetde durnukly ösüşi üpjün etmegi we täze iş ugurlarynyň döredilmegini gazanýar. Hormatly Prezidentimiziň 2024-nji ýylyň 24-nji oktýabrynda Kazan şäherinde geçirilen «BRIСS goşmak»/autriç» formatyndaky BRIСS sammitinde Ýapyk aýlanyşykly ykdysadyýete geçmegiň ählumumy Çarçuwaly maksatnamasyny işläp taýýarlamak bilen bagly teklibi öňe sürmegi hem ýurdumyzyň sirkulýar ykdysadyýeti ösdürmek ugrunda belent maksatlary öňünde goýýandygyny tassyklaýar.

Ahmet ANNABERDIÝEW,

Türkmen döwlet maliýe institutynyň uly mugallymy.

 Çeşme: https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/articles/202229

“Watan” gazeti. 26.07.2025